Omgaan met auteursrecht en portretrecht
Op de foto’s die jij als fotograaf maakt, heb je bepaalde rechten. Zodra je beelden hebt geschoten, rust daar zogenaamd auteursrecht op.
Dit zijn niet alleen maar rechten die in jouw voordeel spreken. Je dient namelijk ook rekening te houden met het auteurs- en portretrecht van anderen. In dit artikel vertellen we waar je op moet letten en hoe je om dient te gaat met bijvoorbeeld de AVG wetgeving die het nodige op zijn kop heeft gezet.
Zodra je een foto of filmpje hebt gemaakt, heb je daar auteursrecht op. Dit houdt in dat niemand deze beelden mag verveelvoudigen of publiceren, zonder jouw nadrukkelijke toestemming. Het is dus niet genoeg om slechts een naam van de fotograaf te plaatsen bij de foto. Er geldt wel een uitzondering, namelijk wanneer je de foto in een besloten omgeving gebruikt op het internet, zoals bijvoorbeeld Facebook. Een openbare website wordt wel gezien als publiceren, en is dus niet toegestaan.
Auteursrecht is in het leven geroepen om fotografen en andere ‘makers’ te beschermen. Hun intellectuele eigendom wordt beschermd, zodra het is gemaakt. Van het maken van een tekening op de zolderkamer tot het schieten van dure Hollywoodproducties, copyright ontvang je automatisch. Er hoeft niks geregistreerd te worden bij de KvK of een andere instantie, alles gebeurt meteen.
Als je een licentie uitgeeft voor het gebruik van je foto’s, betekent dat niet dat het auteursrecht wordt overgedragen. De licentie – die meestal tegen betaling wordt afgegeven – geeft de afnemer het recht om de foto(s) voor een specifieke situatie te gebruiken. Hij mag deze dus niet zomaar plaatsen in allerlei tijdschriften, als de licentie alleen voor een website is.
Auteursrecht ontvang je alleen op foto’s die origineel zijn, en je ontvangt het niet zomaar als je bijvoorbeeld een foto maakt van een bekend beeld of schilderij.
Naast het auteursrecht – dat in het leven is geroepen om fotografen te helpen – is er ook iets dat de ‘gefotografeerde’ helpt; het portretrecht. Degene die op de foto staat, heeft rechten. Je mag iedereen volgens de wet in de openbare ruimte fotograferen, maar publiceren is een ander verhaal. Dat mag niet zonder dat je als fotograaf duidelijke toestemming hebt van het onderwerp, al zijn er een aantal uitzonderingen.
Denk bijvoorbeeld aan fotografie op straat, van een reportage of een nieuwsfoto. Als publicatie van zo’n foto niet tegen het ‘redelijk belang’ van de afgebeelde persoon ingaat, mag het. Dat de term ‘redelijk belang’ open is voor interpretatie, is bewust. Het is aan de fotograaf om een redelijke inschatting te maken. De persoon dat is afgebeeld kan als hij of zij dat wil naar de rechter gaan om aan te tonen dat zijn belang geschaad is. Vaak zie je dat de rechter in zo’n geval een afweging maakt tussen het publieke en het persoonlijke belang.
Bij het werken op opdracht is de situatie iets minder ingewikkeld. Nadat de fotograaf bijvoorbeeld een opdracht heeft afgemaakt op een bruiloft, mag hij de foto’s waar mensen opstaan pas openbaar publiceren als deze allemaal akkoord zijn gegaan. Het is dus niet zomaar mogelijk voor de fotograaf om de foto’s waar hij of zij trots op is, te gebruiken als ‘reclamefoto’s op bijvoorbeeld zijn eigen website of openbare instagram pagina.
Bij commerciële fotografie is het van belang dat je contractueel afspreekt wat de rechten en plichten zijn voor jou als fotograaf. Het bedrijf waarvoor je de foto’s schiet, laat vaak vastleggen dat zij volledig eigenaar worden van de gemaakte bedrijfsfoto’s. Zij betalen voor jouw werk, dus dat zij ermee willen doen wat ze willen is logisch.
Het is wel goed om na te denken over welke rechten je uit handen geeft. Mag het bedrijf de foto’s overal publiceren waar ze willen? Mogen de foto’s worden aangepast? Mag jouw naam worden gebruikt. Dat zijn vaak afspraken die van tevoren goed dichtgetimmerd dienen te worden, zo voorkom je ongewenste situaties.
Als je in loondienst bent als fotograaf, en dus niet wordt ingehuurd als zzp’er, dan gelden er weer andere regels. Het auteursrecht ligt in principe bij jouw werkgever, tenzij dat in de contractonderhandelingen anders is overeengekomen. Aangezien de opdrachtgever jouw werkgever inhuurt, is het logisch dat de rechten die op de foto’s rusten bij de werkgever terecht komen. Jij wordt ‘gewoon’ betaald op basis van een uurloon.
Naast de automatische rechten die je hebt nadat je een foto hebt geschoten en deze online hebt geplaatst, is het mogelijk om extra bescherming toe te voegen. Denk bijvoorbeeld aan watermerken en metadata. Het toevoegen van metadata aan de foto’s die je hebt gemaakt kan via programma’s als Adobe Lightroom of Camera Raw. Met deze data voeg je een copyright toe, zodat anderen die de foto downloaden, zien van wie de foto is. Let wel dat het ook mogelijk is om deze data weer te verwijderen. Helemaal waterdicht is het dus niet.
Een andere vorm van metadata is de locatie waarop een foto gemaakt is. De meeste camera’s hebben GPS ingebouwd, en hebben daardoor de mogelijkheid om de locatiegegevens op te slaan. Als je de foto vervolgens publiceert, kun je kiezen welke data je precies openbaar maakt.
Een andere optie is het toevoegen van een watermerk aan je foto’s. Deze watermerken zijn een stuk moeilijker te verwijderen door kwaadwillenden, maar doen misschien wel afbreuk aan hoe de foto eruitziet. Dat is een keuze die je zelf moet maken.
Als toch blijkt dat anderen met jouw beeldmateriaal aan de haal gaan, dan kun je overwegen om juridische stappen te ondernemen. Schending van je copyright is strafbaar, en dus heb je in het uiterste geval recht op een schadevergoeding. Hoe deze stappen worden ondernomen, kan het best worden afgestemd in samenspraak met een jurist of advocaat.
De hoogte van deze schadevergoeding is niet altijd gemakkelijk vast te stellen. Als je normaal gesproken op licentiebasis geld verdient aan foto’s, is de hoogte van deze licentie een goede maatstaf voor de hoogte van de schadevergoeding. Daarnaast heb je bij zaken waar inbreuk wordt gemaakt op je intellectuele eigendom – zoals het auteursrecht – recht op vergoeding van de gemaakt juridische kosten.
Auteursrecht is een van de belangrijkste rechten voor fotografen, en daarom is het goed om te weten waar je precies aanspraak op kunt maken. Zeker als je rond moet komen van jouw werk als fotograaf is het belangrijk om deze zaken goed op orde te hebben. Bij het afsluiten van contracten voor bedrijfsfotografie verkoop je je auteursrecht, en mag de nieuwe eigenaar de foto’s gebruiken.
Daarnaast is het van belang dat je nadenkt over wat je fotografeert, en of je met die foto geen inbreuk maakt op iemand anders zijn portret- of auteursrecht. Het zou zonde zijn als je zelf een claim aan je broek krijgt. Blijf je daarom goed inlezen, of laat je adviseren door een jurist of advocaat. Zo voorkom je dat je in vervelende situaties terecht komt.